Dozwolony użytek w fotografii

Co do zasady nie możemy korzystać z cudzych zdjęć. Co do zasady, gdyż jednak autorskie prawa twórcy utworu fotograficznego nie są nieograniczone. Polskie prawo od ogólnego zakazu wykorzystywania utworu innej osoby wprowadza bowiem kilka wyjątków, zbiorczo określonych jako dozwolony użytek chronionych utworów. Ustawa oprawie autorskim i prawach pokrewnych ustanawia dozwolony użytek jako prawo do korzystania z rozpowszechnionego utworu bez zgody twórcy i w zasadzie bez konieczności uiszczania stosownego wynagrodzenia. Przyjrzyjmy się więc bliżej temu rozwiązaniu i ustalmy, kiedy możemy, a kiedy nie możemy wykorzystywać cudzych zdjęć.

Dozwolony użytek osobisty

Dozwolony użytek osobisty skonstruowany został w art. 23 ust. 1 wymienionej wyżej ustawy. Stanowi ona, iż „bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.” Po pierwsze oznacza to, że co do zasady twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie z jego utworów przez innych w ramach dozwolonego użytku (chyba, że przewidują to inne przepisy). Po drugie, dozwolony użytek dotyczy wyłącznie utworów rozpowszechnionych, czyli takich, które za zezwoleniem twórcy zostały w jakikolwiek sposób udostępnione publicznie. Czym zaś jest „własny użytek osobisty”? Są to takie relacje, które nie mają charakteru incydentalnego, lecz w których więzy międzyludzkie są podtrzymywane przez pewien czas. Jeśli więc spełnimy powyższe warunki, fotograf nie może sprzeciwić się użytkowaniu przez nas swoich fotografii. Należy jednak pamiętać, że przy ocenie każdego przypadku dozwolonego użytku musimy brać pod uwagę tzw. słuszne interesy twórcy, z którymi sprzeczne będzie np. robienie kopii jego zdjęć i obdarowywanie nimi innych osób.

Dozwolony użytek publiczny

Oprócz dozwolonego użytku osobistego, prawo przewiduje również dozwolony użytek publiczny. Podkreślić jednak należy, że takie sytuacje są enumeratywnie wymienione w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dozwolony użytek publiczny obejmuje więc:
– rozpowszechnianie w radiu, prasie i telewizji w celach informacyjnych już rozpowszechnionych fotografii reporterskich, przy czym twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia
– rozpowszechnianie zdjęć już opublikowanych w ogólnie dostępnych miejscach (okolice placów, dróg itp.), jednak nie do tego samego użytku
– publikowanie zdjęć wystawionych w galeriach, muzeach itp. jednak tylko w celu ich promowania w odpowiednich katalogach i wydawnictwach oraz prasowych i telewizyjnych sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach, jednak w granicach uzasadnionych celem informacji
– umieszczanie fotografii w atlasach i encyklopediach (o ile porozumienie z twórcą jest trudne), twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia
– korzystanie ze zdjęć dla dobra osób niepełnosprawnych, o ile nie ma to zarobkowego charakteru i odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia
– wykorzystywanie zdjęć do celów związanych z bezpieczeństwem publicznym lub na potrzeby postępowań sądowych, administracyjnych i prawodawczych oraz sprawozdań z tych postępowań
– rozpowszechnianie zdjęć w celach reklamy wystawy lub sprzedaży publicznej tych zdjęć, w zakresie uzasadnionym promocją i z wyłączeniem pozostałych możliwości wykorzystania handlowego

Ograniczenia

Mimo szerokich uprawnień, w korzystaniu z cudzego zdjęcia mamy również pewne ograniczenia. Na korzystającego z fotografii w ramach dozwolonego użytku nałożony jest bowiem wymóg wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, z jakiego pochodzi dana fotografia. Podanie twórcy i źródła „powinno uwzględniać istniejące możliwości”, lecz musi być na tyle konkretne, aby bezsprzecznie identyfikowało miejsce, skąd uzyskaliśmy fotografię. Przykładowo, nie będzie więc wystarczające podanie jako źródła „Internetu”, należy zaś wskazać adres URL strony.